Hukuki Yönleriyle Siber Zorbalık

Av. Burak ÜÇÜNCÜ

(Yazının fikri mülkiyet hakları yazara aittir. Makalenin herhangi bir bölümünün başka bir yayında kullanılmasına ancak atıfta bulunulması şartı ile izin verilir. İzinsiz çoğaltılamaz, tüm saklıdır)

Toplumların dijital dönüşümünden evvel okul seviyesinde başlayan zorbalık, günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte artık yerini daha çok dijital ortamlara bıraktı. Hatta zorbalık kavramı, önüne “siber” sıfatı alarak kaçınılması güç, gerçekleştirmesi kolay bir eylem haline geldi. Elbette zorbalık dendiğinde akıllara ilk olarak psikoloji geliyor fakat zorbalık kümesi içerisinde hukukun da olduğunu belirtmek gerekiyor. Peki nedir bu siber zorbalık?

İçindekiler [gizle]

Kavram: Siber Zorbalık

Önüne siber sıfatını koymadan evvel zorbalık kavramını açıklamak en doğrusu. Zorba, TDK sözlüğe göre “gücüne güvenerek hükmü altında bulunanlara söz hakkı ve davranış özgürlüğü tanımayan (kimse)” anlamlarına gelmektedir. Yani geleneksel anlamda zorbalığı, genelde psikolojik anlamda şiddet uygulamak suretiyle bir kimseyi etkisi altında tutma, engelleme, zarar verme gibi yorumlayabiliriz. Ayrıca bir eylemi zorbalık olarak nitelendirebilmek için zorba ile mağdur arasında fiziksel ve psikolojik güç eşitsizliği olmalı ve zorbanın bile isteye mağdura zarar vermeyi amaçlaması gerekmektedir[1].

Siber zorbalık; dijital araçlar kullanmak suretiyle bir kişinin veya bir grubun belirli bir zaman diliminde ve sürekli olarak, kendisini savunma gücüne sahip olmayana yönelik kasıtlı bir şekilde gerçekleştirilen psikolojik, sosyal, sözel veya görsel saldırgan davranışlardır[2]. Diğer bir söyleyişle siber zorbalık, eşitsizler arasında gerçekleşen psikolojik şiddettir.

Siber zorbalık, geleneksel zorbalığa oranla çok daha kolay bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Örneğin sosyal medyada siber zorbalar çok rahatlıkla kimliklerini gizleyebilmekte, herhangi bir saat ve mekân sınırlaması olmaksızın dünyanın bir ucundan diğer ucundaki kişi veya kişilere psikolojik şiddet uygulayabilmektedir. Bu yönüyle siber zorbalık geleneksel zorbalıktan çok keskin bir şekilde ayrılmaktadır. Yani siber zorbalık internetin doğası gereği viral etki yaratabildiğinden etkileri ve kapsamı bakımından ürkütücü bir hal alabilmektedir.

Siber zorbalık özellikle sosyal medyada; tehdit, ayrımcılık (din, ırk, cinsiyet, cinsel yönelim gibi), nefret söylemi, aşağılama, hor görme, linç, intikam pornosu, stalking (ısrarlı takip), haberleşme içeriklerinin ifşası, özel hayatın ifşası vb suretlerde kendini göstermektedir.

Günümüzde siber zorbalık, teknolojik araçların yaygınlaşması dolayısıyla çok ciddi bir problem haline gelmiştir. Zira problemin boyutunu gözler önüne sermek amacıyla, hukuki yönlerini ele almadan evvel Türkiye’den ve dünyadan bir takım siber zorbalık örnekleri ve sonuçlarına yer vermek gerekmektedir.

Dünyadan Siber Zorbalık Örnekleri

Dünyadan siber zorbalık örneklerinin en bilineni Amanda Todd’un intiharı olayı. Amanda Todd, 15 yaşında Kanada’da yaşayan bir lise öğrencisiydi. Web kamerasından çekilen çıplak görüntülerinin sosyal medyada yayılmaya başlaması ve bu görüntüler ile kendisine şantaj yapılması dolayısıyla henüz 15 yaşında iken 2012 yılında intihar etmiştir. Ölmeden evvel YouTube’a, maruz kaldığı siber zorbalıkları anlattığı bir video yüklemiş[3], hiçbir ses olmadan bu videoda elinde tuttuğu kağıtlarla yaşadıklarını ifade etmeye çalışmıştır. Bu video ölümünden sonra viral etki yaratarak çok sayıda kişiye ulaşmıştır.

Bir diğer örnek ise bir zamanların popüler sosyal ağı MySpace vasıtası ile siber zorbalık kurbanı olan Megan Meier. Megan, MySpace vasıtasıyla Josh adında bir erkekle tanışıp uzun süre konuşmuş ve bir süre sonra konuşmakta olduğu bu kişiye psikolojik anlamda bağlanmıştır. Sonrasında Josh tarafından MySpace’de hedef gösterilmiş, birtakım dedikodular yayılmış ve aleni olarak Megan aleyhinde nefret içerikli mesajlar yayınlanmıştır. Bir müddet sonra Megan, adını Josh ve cinsiyetini erkek olarak bildiği sanal arkadaşının, annesinin arkadaşının kızı olduğunu öğrenmiş ve bu aldığı bu habere ve maruz kaldığı siber zorbalıklara dayanamayarak intihar etmiştir[4].

Türkiye’den Siber Zorbalık Örnekleri

Türkiye’de siber zorbalık özelinde çok fazla somut örnek verebiliriz ancak sonuçları bakımından şanslıyız ki intihara veya benzeri ağır sonuçlara varan bilinen herhangi bir vaka yok. En azından siber zorbalık neticesinde olduğu ispatlanmış intiharla sonuçlanan bir vaka örneğimiz yok.

Türkiye’den verebileceğimiz en popüler örneklerden birisi milyonlarca kullanıcı tarafından takip edilen Danla Bilic takma isimli sosyal medya fenomeninin bir dönem maruz kaldığı siber zorbalık örneği. Çok kısa sürede YouTube’a çektiği videolarla fenomen haline gelen Danla Bilic, bir müddet sonra kilo almış ve aldığı kilolar neticesinde başta Twitter olmak üzere sosyal ağlar üzerinden siber zorbalığa uğramıştı. Maruz kaldığı psikolojik şiddet neticesinde bıçak altına yatarak mide küçültme ameliyatı olmuş ve kilo vermek zorunda bırakılmıştır[5].

2014 yılında henüz 14 yaşında olan Ecem H.’nin erkek arkadaşı ile olan cinsel içerikli videoları Facebook’ta ifşa edilmişti. Bunun üzerine Twitter başta olmak üzere çok sayıda sosyal ağda Ecem H. aleyhine siber zorbalık eylemleri görüldü. Aynı kişinin sosyal medya hesaplarına bakıldığında siber zorbalıkların halen devam etmekte olduğu anlaşılmaktadır (Şahsın daha fazla zarar görmemesi adına isim ve kaynak paylaşımı yapılmamıştır).

Oyuncu Aslı Bekiroğlu’nun geçtiğimiz aylarda erkek arkadaşı ile olan cinsel içerikli görüntüleri internete sızdırıldı ve sosyal medyada çok ciddi bir zorbalık hareketi başladı[6]. Oyuncu’nun ifşa edilen gizli ve özel görüntüleri çoğu zaman mizaha dahi alet edildi, uzunca süre gündemde kaldı. Sosyal ağlardaki siber zorbalık basına sıçradı ve bazı haber siteleri ifşa edilen görüntüleri paylaşmak suretiyle haberler(!) yaptı.

Hukuken Siber Zorbalık

Siber zorbalık etkileri bakımından daha çok psikolojik ve sosyolojik bir sorunmuş gibi gözükse de esas itibariyle siber zorbalık olarak ifade edebileceğimiz eylemlerin pek çoğu suç olarak tanımlanabilmektedir.

Siber zorbalık özellikle sosyal medya sitelerinde kendisini en fazla hakaret suçu bakımından göstermektedir. Nitekim siber zorbalar, aşağılama, nefret söylemi, ayrımcılık, sövme, karalama gibi yollarla korunması lazım gelen kişilik haklarına saldırılarda bulunmaktadır. Bu eylemlerin pek çoğu sosyal ağlar üzerinde paylaşım yapan kullanıcıların fotoğraflarının altına veya paylaştıkları içeriklerin altına yorum yapılmak suretiyle gerçekleştirilmektedir. Hakaret suçuna konu olabilecek zorbalık eylemlerinin aleni olarak veya özel mesajlar (DM – Direct Message) yoluyla yapılması eylemin cezai sonuçları bakımından farklılık göstermektedir. Daha detaylı bilgi için Sosyal Medyada Hakaret Suçu konulu yazımı okuyabilirsiniz.

Yine bir diğer sıklıkla karşılaşılan siber zorbalık örneği, dijital araçlar vasıtası ile cinsel taciz eylemlerinin gerçekleştirilmesidir. Sanılanın aksine cinsel taciz, mağdurun vücut bütünlüğünün ihlal edilmesi değil; mağdurun cinselliğini hedef alan herhangi bir eylemin gerçekleştirmesidir. Örneğin, sosyal ağlar vasıtası ile cinsel içerikli mesajlar göndermek, cinsel içerikli fotoğraflar göndermek cinsel taciz suçu olarak değerlendirilebilecek siber zorbalık eylemleridir.

Özel hayatın gizliliğini ihlal suçu da siber zorbalık eylemleri ile meydana gelen suçlardandır. Yukarıda verdiğim oyuncu Aslı Bekiroğlu örneğinde olduğu gibi mağdurun özel hayatına ilişkin görüntülerin sosyal ağlarda paylaşılması bir siber zorbalık eylemi olduğu kadar özel hayatın gizliliğini ihlal suçunu da meydana getirmektedir. Bu yönüyle siber zorbalar tarafından çok sık karşılan bu ifşa hareketleri mağdurun kişilik haklarına çok ağır saldırılarda bulunmakta, bu yönüyle de suç oluşturmaktadır.

Konusu suç olabilecek, sosyal medyada karşılaştığımız bir diğer zorbalık örneği ise mağdurun adına sahte hesapların (fake account) açılması halidir. Açılan sahte hesaplarla siber zorbalar çeşitli menfaatler elde ettikleri gibi herhangi bir menfaat elde etmemelerine karşın sadece psikolojik tatmin, eğlence gibi amaçlarla da sahte hesap açabilmektedir. Burada konusu suç olabilecek sahte hesaplardan kastımız, mağdurun fotoğrafı ve adı soyadı gibi kişisel verilerinin kullanılması suretiyle mağdurun kendisiymiş gibi davranılarak bir dijital profil oluşturulmasıdır. Bu yönüyle bahse konu siber zorbalık eylemleri, kişisel verilerin hukuka aykırı kaydedilmesi, kişisel verilerin hukuka aykırı yayılması veya ele geçirilmesi gibi suçları oluşturabilmektedir.

Çok sık karşılaşılan bir diğer suça konu siber zorbalık örneği ise haberleşmenin gizliliğini ihlal eylemi. Burada sosyal ağlardaki haberleşme araçları (DM), WhatsApp, SMS gibi araçlar ile gerçekleştirilen haberleşme eylemleri; mağdurun linç edilmesi, hedef gösterilmesi, dışlanması veya alay konusu olması gibi amaçlarla ifşa edilmektedir. Son zamanlarda özellikle internet fenomeni olarak bilinen kişiler tarafından Twitter ağırlıkta olmak üzere, kullanıcıların göndermiş olduğu bir takım özel mesajlar herkesin görebileceği şekilde ifşa edilmektedir. Bu yönüyle meydana getirilen bu siber zorbalık eylemlerinin haberleşmenin gizliliğini ihlal suçunu vücuda getireceği açıktır.

Siber zorbalığa konu olabilecek suça konu eylemler arasında tehdit ve şantaj da yer almaktadır. Siber zorbalar, yukarıdaki örneklerde de görüldüğü üzere özellikle birtakım fotoğrafların ifşa edilmesi tehdidiyle mağdura şantaj yapmakta ve birtakım menfaatler elde etmeyi amaçlamaktadır. Bu yönüyle eylemlerin şantaj suçunu meydana getireceği açıktır. Diğer yandan sosyal ağlarda paylaşım yapan kullanıcılara alenen veya özel olarak birtakım zararlar vereceğinden bahisle tehdit içerir mesajlar da atılabilmektedir. Bunlar da siber zorbalığın suça konu olabilecek eylemlerinden en bilinenleri arasındadır.

Yine şartları oluştuğu takdirde; intihara yönlendirme, kişilerin huzur ve sükununu bozma gibi bazı suçlar da siber zorbalık eylemleri neticesinde oluşabilecek suçlar arasında yer almaktadır.

Siber Zorbalığa Karşı İzlenecek Hukuki Yollar

Siber zorbalık eylemlerine karşı izlenebilecek hukuki yolların başında, siber zorba aleyhine suç duyurusunda bulunulması suretiyle kişi veya kişilerin cezalandırılması istemi gelmektedir. Bu yönüyle mağduru olunan eylemler suç teşkil ediyorsa siber zorba mahkemeler eliyle cezalandırılmış olacaktır.

Bir diğer siber zorbalığa karşı izlenebilecek yol 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun gereği düzenlenen erişimin engellenmesi yoludur. Mağdur kişilik haklarına saldırı teşkil eden eylemlerin internet ortamından çıkarılması adına erişim engelleme talebinde bulunabilmektedir. Erişim engelleme yolunun etkin bir yol olup olmadığının her somut olaya göre ayrıca değerlendirilmesi gerekir.

Özel hukuk anlamında siber zorbalık eylemlerine karşı saldırının önlenmesi, saldırıya son verilmesi, saldırının hukuka aykırılığın tespiti gibi davaların açılması da mümkündür.

Tüm bu yollar dışında mağdur, maruz kaldığı siber zorbalık eylemleri neticesinde manevi olarak duymuş olduğu üzüntü, acı ve kederin giderilmesi adına manevi tazminat talep edebileceği gibi, eylemler nedeniyle maddi bir kaybı söz konusu olmuş ise maddi tazminat da talep edebilecektir.

Siber zorbalık mağduru olan kimselere ilişkin izlenecek hukuki yollara dair somut olaylar özelinde ayrıntılı değerlendirme yapmak gerekmektedir. Bu yönüyle seçilecek hukuki metodun sonuç odaklı olması hiç kuşkusuz hayati önem taşımaktadır.

Kaynakça

[1] DİNÇ, Elzem Seren; e-Journal of New Media / Yeni Medya Elektronik Dergi – eJNM, January 2020 Volume 4 Issue 1, s.25
[2] YETİM, Servet, Siber Zorbalık, Türkiye ve ABD Karşılaştırması (ABD v. Drew Dosyası), Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 120, Eylül 2015, s. 328
[3] Amanda Todd, My story: Struggling, bullying, suicide, self harm, https://www.youtube.com/watch?v=vOHXGNx-E7E
[4] ÇELİK, Tolga; TEKİN, Yeşim; Sosyal Medyanın Bireyler Üzerindeki Olumsuz Etkilerine İlişkin Bir Örnek: Siber Zorbalık; International Journal of Social Science, Number: 36 , Summer II 2015, s. 348
[5] https://www.ntv.com.tr/galeri/yasam/danla-bilic-bir-yerlerimi-saklamaktan-bunaldigimi-fark-ettim-mide-kucultme-amel,C3w3YWn6HUSjIhR_C4QxZA/sbkSUWDrakuAMSeLXqvMxg
[6] https://www.haberturk.com/asli-bekiroglu-zor-bir-donem-gecirdim-asli-bekiroglu-ndan-o-fotograflara-aciklama-magazin-haberleri-2580309-magazin/4